Giriþ yap
En son konular
Anahtar-kelime
Sosyal yer imi
Sosyal bookmarking sitesinde adresi saklayýn ve paylaþýn
Sosyal bookmarking sitesinde bazur.forumkurd.net adresi saklayýn ve paylaþýn
Mayýs 2024
Ptsi | Salý | Çarþ. | Perþ. | Cuma | C.tesi | Paz |
---|---|---|---|---|---|---|
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | ||
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
Elî Herîrî (1010-1077) ...Jî Edebiyata kurdi ya klasik
1 sayfadaki 1 sayfasý
Elî Herîrî (1010-1077) ...Jî Edebiyata kurdi ya klasik
Di nav helbestvanên Kurdan de yê ku piþtî Îslamiyetê rabûne û bi zarava Kurmancî nivisandîye; Ê pêþîn Elî Herîrî ye. (Xwedê rehma Xwe lê erzan bike û di ser bihiþtê de bihiþteke din, di bihiþteke bijartî de cîh û meqamê wî çêke).
Derheq Elî Herîrî de pir tiþt nayê zanîn. Pirê tiþtê derheq wî de wek belge ji alî Aleksander Jaba yê Rûsî hatîye heta îro. Xeynî Jaba tiþtê ku gihiþtîye heta îro bi devkî nin. Elî Herîrî di dema xwe de wek Þêx Elî Herîrî hatîye bi nav kirin. Sala 400 ya koçî de hatîye dinê. ( Zayînî 1009/1010) Derbarê dîroka ji dêbûna wî gotinên cuda cuda hene. Hinek jî dibên sedsala 10'ê koçî de jîyîye, Celadet Bedirxan jî dibê ku 1425'an de hatîye dinê. Elî Herîrî li gundê Herîr hatîye dinê. Hinek dibên gundê Herîr di welatê Soran de ye û Elî Herîrî bi xwe Sorî ye. Lê Aleksandir Jaba dibêje ku Herîr di welatê Þemdînan de ye. Ê dibên ev gund girêdayîyê Hekarî ye (Çolemêrg), an jî Bilîs e jî hene. Ew dem Merwanî deshilatdarê welat bûn.
Li gorî zanîn û delîlên ku di destên me de hene, Elî Herîrî mezinên hozanên Kurmancan e û xwedî dîwan e jî. Di pêþerojê de, ka dêçi derkevin, kî bêne dîtin û helbestvanê Kurmancan ê pêþî dê bigihîje kî em nizanin. lê yê ku heta niha hatîye zanîn, helbestvanê Kurda yê pêþî Baba Tahîrê Hemedanî (Lorî) ye. Yê zarava Kurmancî jî Þêx Elî Herîrî ye. Her du jî babetê pêþengên wê je ya Kurdî ne.
Helbestên wî di nav gelê me de, bi þevan dahatin xwendin û li guhdaran gelek bandor dikir. gava pesnê yekê dengxweþ û meqam xweþ bikirana, “di tanga Elî Herîrî de ye” digotin. li gorî agah û delîlên ku bi dest me ketine, Elî Herîrî zanayeke mezin bûye. Di zanîna xwe de jî wekî hozanîya xwe li pêþ bûye. di nav gel de, dema kesekî xwendinê xweþ nekirana “Erê xwend û bû Elî Herîrî” digotin. bi kurtasî Herîrî mirovekî mezin, zana û gihiþtandî bûye û Herîr jî cihê zanînê bûye. Ji wî bajarokê gelek mirovên mezin û zana rabûne. Nemaze Þêx Ehmedê kurê Elî Herîrî.
Ger li ser Þêx Elî Herîrî lêkonîn û lêgerînek baþ çê be wê pirr tiþtên tarî ronî bibin û wê tiþtên balkêþ derkevin . Wê rewþa welat yê wî demê jî ronî bike. Bê guman Elî Herîrî mirovek zana ye û derbarê jîyana civaka Kurd baþ nas kirîye û dîyar kirîye. Ji malbata Elî Herîrî, gellek þêxên terîqetê rabûne. Bavê wî him þêx him mamostê medresê bûye. Þêx Herîrî xwendine xwe ya pêþî di medresa bavê xwe de xwendîye. Herîrî di helbestên xwe de, navê Elî, Elîyo û Þêx Elî bi kar anîye. Bi qasî ku helbestên wî bi dest me ketine, di hemûyan de ji van hersê navan navek xebitandîye. Li nik me, wî wisa biryar girtîye da ku gava helbestek bi qaydê Herîrî hatibe nivisîn jî, lê bê yek ji van navan be, bête gitin ku me yê wî ye. An jî bihêsanî em nikarin bibêjin ev helbesta wî ye.
Em navê Elî Herîrî warê niviskî berê di "Mem û Zîn"a Þêx Ehmedê Xanî de dibînin. Di wir de usa derbas dibe:
Min dê 'elema kelamê mewzûn
'Alî bikira li banê gerdûn
Bîna ve rûha Melê Cizîrî
Pê hey bikira 'Elî Herîrî
Keyfek we bida Feqiyê Teyran
Hetta bi ebed bimayî heyran
Çi b'kim ko qewî kesad e bazar
Nînin ji qumaþ-i ra xerîdar
Em dikarin bêjin ku Elî Herîrî bandora xwe warê wêje ya Kurd de li ser Seydayê Xanî çê kirîye.
Prof. Qanatê Kurdo gotîye: "Aleksandir Jaba di pirtûka xwe ya bi navê "Recuîl de Notices et Rechist Kurdes" de nivisandîye, gotîye ku "Helbesvanê Kurdan yê pêþîn Elî Herîrî bûye" û "Dîwaneke Elî Herîrî ya helbestan û beytan li Kurdistanê navdar e û tê zanîn"
Dîwana Elî Herîrî bi hêsanî fam dibe û bi uslub e. Helbestên wî nazik û rewan û bi evînî ne. Pirr kes helbest û gotinên wî jiber zanin. Xasma mele û feqî, di civat û civînan de, jê bi xweþî dipeyîvin û pesnê wî didin.
Îro di Kurdistanê de, agahdarî ya me bi Dîwaneke ku bi navê Elî Herîrî be tune. Bi devkî helbest û gotinên wî pirr digerin.
Dîsan ji nuh eþka berê pur-enderûnim ateþ e
Zulfa muzeyyen 'enberê de'wa digel xala reþ e
Xala li dêmê dil reva sed rûb u canim bin feda
Sotim gelo çum tê nema terkim kirin eql u huþ e
Eql û husim bûne esîr dinya ku geh geh tête bir
Dêm subheta bedra munîr zulfa ji werdê bên xweþ e
Wcrdan ji nêv zulfan derîn su'la binefsê têwerîn
Bala û qedda 'er'erîn her yan li ser marê reþ e
Albert Sosin di berevoka xwe ya bi navê Kurdische Samlungen de helbesteka Elî Herîrî çap kirîye. Dîsa tê gotin ku li Swêdê Helbestên bi destnivîs hene. Lê mixabin hêj nehatîye welat
Çawa di derbarê dîroka bûyîn û jîyîna wî de curbecur agahî henin, derbarê mirin û gora wî de jî agahîyên cuda cuda henin. Ê dibên di sala 470 (1078) ya koçî de mirîye û dîsa li Herîr'ê hatîye bin ax kirin jî henin, ê dibên di sedsala 11'an de mirîye jî henin. Herwaha E. Ûsiv dibê: "Elî Herîrî li devreyê Kurdistanê mirîye û gora wî ne li welat e."
TÊT
ELÝ HERÝRÝ
Dilê mehzûn kefaret bêt ke êm þeb taze mihman têt
Be mizgînî beþaret bit ke mîhman canê canan têt
Ke mîhman canê canane le ser cavê me mihmane
Be mala cumleê xane ke þahê cumleê xan têt
Were ey þahidê þêrîn ji eþqa te dil êxsîrin
Be can menzilgehê mîrin telebkarî ke sultan têt
Telebkarin dil araîm medîm yarin bû yî þaîm
Le bejna 'er'erin daîm sîyeh mar lê be colan têt
Sîyeh maran kire seyran le cotê þubhetê cîran
Ku xas û 'am bibûn heyran le cîran 'enber efþan têt
Du zulfên 'enber efþan in du le'lên þekeristanin
'Eqîq û durr û mercan in le hewzan abê heywan têt
'Ecêb bir ke mirarî tê le sedde qewsê tarî tê
Sîyeh pencên xumarî tê ji mexmûran du eslan têt
Ji mexmûran tu mexmûrî be cî hiþt 'eqreba jûrî
Tewafa beytê me'murî le burcan xûn be sîran têt
'Eqarib hat û bê hed hat le wê burca zeberced hat
Vebala qewsê eswed hat le tilbey mahî taban têt
Le heyva kewçêrîn kamil ve ehlan ra nehiþtin dil
Û cumle da sefên sunbul le hinda vê gulîstan têt
Gulîstana Xuda riste le çar etraf dilan xuste
Binefþ û nêrgiza mest e cinisrê le'l û reyhan têt
Reyahîn sosin û werdin le Þêx Elîyê xerîb ferd in
Weristê ehmer û zerdin herû sed car bi efxan têt
Ji efxanan nemayim têr du'a goyê te ez bê vir
Bebête þer du esleh dîr 'heta vî qasidî can tê
Bebîne rû þemalînê were hindavî balînê
Ji dest ahan û nalînê çe reng feryad ji esman têt
Be feryad û be hewar e ji dest ahan min ew kare
Me lazim bendeê jar e ji seyyidî çe ferman têt
Seyyidî heq nezer vêra di îqlîman ilim gêra
Qitara gewheran vêra ji nêv kana bedexþan têt .
1009 yýlýnda Þemdinan yakýnýndaki Herîr köyünde doðan Elî Herîrî, 1078′de ayný köyde öldü. Þiirlerinin hepsini Kürtçe’nin Kurmancî þivesiyle yazan þairin Soran bölgesindeki Herîrî köyünde doðduðunu söyleyen tarihçiler de vardýr. Ýlk kez Albert Socin 1887 yýlýnda yayýnladýðý bir derlemede Elî Herîrî’nin bir þiirine yer vermiþtir. Daha sonra M. B. Rudenko, 1972 yýlýnda yayýmlanan bir makalesinde þairin Saltýkov-Þedrin kütüphanesindeki Kürtçe elyazmalarý arasýnda bulduðu birkaç þiirine yer ayýrmýþtýr. Sadýk Bahaddin Ahmedi de 1980 yýlýnda Baðdat’ta yaymladýðý Hozan êt Kurdî adlý yapýtýnda Elî Herîrî’nin birkaç þiiri vardýr. Kürt medrese edebiyatýný kullandýðý hece ve kafiye düzeniyle etkileyen Herîrî’nin þiirlerinde, tasavvufî aþkla birlikte dünyevî aþkýn da iþlendiði gözleniyor
__________________Derheq Elî Herîrî de pir tiþt nayê zanîn. Pirê tiþtê derheq wî de wek belge ji alî Aleksander Jaba yê Rûsî hatîye heta îro. Xeynî Jaba tiþtê ku gihiþtîye heta îro bi devkî nin. Elî Herîrî di dema xwe de wek Þêx Elî Herîrî hatîye bi nav kirin. Sala 400 ya koçî de hatîye dinê. ( Zayînî 1009/1010) Derbarê dîroka ji dêbûna wî gotinên cuda cuda hene. Hinek jî dibên sedsala 10'ê koçî de jîyîye, Celadet Bedirxan jî dibê ku 1425'an de hatîye dinê. Elî Herîrî li gundê Herîr hatîye dinê. Hinek dibên gundê Herîr di welatê Soran de ye û Elî Herîrî bi xwe Sorî ye. Lê Aleksandir Jaba dibêje ku Herîr di welatê Þemdînan de ye. Ê dibên ev gund girêdayîyê Hekarî ye (Çolemêrg), an jî Bilîs e jî hene. Ew dem Merwanî deshilatdarê welat bûn.
Li gorî zanîn û delîlên ku di destên me de hene, Elî Herîrî mezinên hozanên Kurmancan e û xwedî dîwan e jî. Di pêþerojê de, ka dêçi derkevin, kî bêne dîtin û helbestvanê Kurmancan ê pêþî dê bigihîje kî em nizanin. lê yê ku heta niha hatîye zanîn, helbestvanê Kurda yê pêþî Baba Tahîrê Hemedanî (Lorî) ye. Yê zarava Kurmancî jî Þêx Elî Herîrî ye. Her du jî babetê pêþengên wê je ya Kurdî ne.
Helbestên wî di nav gelê me de, bi þevan dahatin xwendin û li guhdaran gelek bandor dikir. gava pesnê yekê dengxweþ û meqam xweþ bikirana, “di tanga Elî Herîrî de ye” digotin. li gorî agah û delîlên ku bi dest me ketine, Elî Herîrî zanayeke mezin bûye. Di zanîna xwe de jî wekî hozanîya xwe li pêþ bûye. di nav gel de, dema kesekî xwendinê xweþ nekirana “Erê xwend û bû Elî Herîrî” digotin. bi kurtasî Herîrî mirovekî mezin, zana û gihiþtandî bûye û Herîr jî cihê zanînê bûye. Ji wî bajarokê gelek mirovên mezin û zana rabûne. Nemaze Þêx Ehmedê kurê Elî Herîrî.
Ger li ser Þêx Elî Herîrî lêkonîn û lêgerînek baþ çê be wê pirr tiþtên tarî ronî bibin û wê tiþtên balkêþ derkevin . Wê rewþa welat yê wî demê jî ronî bike. Bê guman Elî Herîrî mirovek zana ye û derbarê jîyana civaka Kurd baþ nas kirîye û dîyar kirîye. Ji malbata Elî Herîrî, gellek þêxên terîqetê rabûne. Bavê wî him þêx him mamostê medresê bûye. Þêx Herîrî xwendine xwe ya pêþî di medresa bavê xwe de xwendîye. Herîrî di helbestên xwe de, navê Elî, Elîyo û Þêx Elî bi kar anîye. Bi qasî ku helbestên wî bi dest me ketine, di hemûyan de ji van hersê navan navek xebitandîye. Li nik me, wî wisa biryar girtîye da ku gava helbestek bi qaydê Herîrî hatibe nivisîn jî, lê bê yek ji van navan be, bête gitin ku me yê wî ye. An jî bihêsanî em nikarin bibêjin ev helbesta wî ye.
Em navê Elî Herîrî warê niviskî berê di "Mem û Zîn"a Þêx Ehmedê Xanî de dibînin. Di wir de usa derbas dibe:
Min dê 'elema kelamê mewzûn
'Alî bikira li banê gerdûn
Bîna ve rûha Melê Cizîrî
Pê hey bikira 'Elî Herîrî
Keyfek we bida Feqiyê Teyran
Hetta bi ebed bimayî heyran
Çi b'kim ko qewî kesad e bazar
Nînin ji qumaþ-i ra xerîdar
Em dikarin bêjin ku Elî Herîrî bandora xwe warê wêje ya Kurd de li ser Seydayê Xanî çê kirîye.
Prof. Qanatê Kurdo gotîye: "Aleksandir Jaba di pirtûka xwe ya bi navê "Recuîl de Notices et Rechist Kurdes" de nivisandîye, gotîye ku "Helbesvanê Kurdan yê pêþîn Elî Herîrî bûye" û "Dîwaneke Elî Herîrî ya helbestan û beytan li Kurdistanê navdar e û tê zanîn"
Dîwana Elî Herîrî bi hêsanî fam dibe û bi uslub e. Helbestên wî nazik û rewan û bi evînî ne. Pirr kes helbest û gotinên wî jiber zanin. Xasma mele û feqî, di civat û civînan de, jê bi xweþî dipeyîvin û pesnê wî didin.
Îro di Kurdistanê de, agahdarî ya me bi Dîwaneke ku bi navê Elî Herîrî be tune. Bi devkî helbest û gotinên wî pirr digerin.
Dîsan ji nuh eþka berê pur-enderûnim ateþ e
Zulfa muzeyyen 'enberê de'wa digel xala reþ e
Xala li dêmê dil reva sed rûb u canim bin feda
Sotim gelo çum tê nema terkim kirin eql u huþ e
Eql û husim bûne esîr dinya ku geh geh tête bir
Dêm subheta bedra munîr zulfa ji werdê bên xweþ e
Wcrdan ji nêv zulfan derîn su'la binefsê têwerîn
Bala û qedda 'er'erîn her yan li ser marê reþ e
Albert Sosin di berevoka xwe ya bi navê Kurdische Samlungen de helbesteka Elî Herîrî çap kirîye. Dîsa tê gotin ku li Swêdê Helbestên bi destnivîs hene. Lê mixabin hêj nehatîye welat
Çawa di derbarê dîroka bûyîn û jîyîna wî de curbecur agahî henin, derbarê mirin û gora wî de jî agahîyên cuda cuda henin. Ê dibên di sala 470 (1078) ya koçî de mirîye û dîsa li Herîr'ê hatîye bin ax kirin jî henin, ê dibên di sedsala 11'an de mirîye jî henin. Herwaha E. Ûsiv dibê: "Elî Herîrî li devreyê Kurdistanê mirîye û gora wî ne li welat e."
TÊT
ELÝ HERÝRÝ
Dilê mehzûn kefaret bêt ke êm þeb taze mihman têt
Be mizgînî beþaret bit ke mîhman canê canan têt
Ke mîhman canê canane le ser cavê me mihmane
Be mala cumleê xane ke þahê cumleê xan têt
Were ey þahidê þêrîn ji eþqa te dil êxsîrin
Be can menzilgehê mîrin telebkarî ke sultan têt
Telebkarin dil araîm medîm yarin bû yî þaîm
Le bejna 'er'erin daîm sîyeh mar lê be colan têt
Sîyeh maran kire seyran le cotê þubhetê cîran
Ku xas û 'am bibûn heyran le cîran 'enber efþan têt
Du zulfên 'enber efþan in du le'lên þekeristanin
'Eqîq û durr û mercan in le hewzan abê heywan têt
'Ecêb bir ke mirarî tê le sedde qewsê tarî tê
Sîyeh pencên xumarî tê ji mexmûran du eslan têt
Ji mexmûran tu mexmûrî be cî hiþt 'eqreba jûrî
Tewafa beytê me'murî le burcan xûn be sîran têt
'Eqarib hat û bê hed hat le wê burca zeberced hat
Vebala qewsê eswed hat le tilbey mahî taban têt
Le heyva kewçêrîn kamil ve ehlan ra nehiþtin dil
Û cumle da sefên sunbul le hinda vê gulîstan têt
Gulîstana Xuda riste le çar etraf dilan xuste
Binefþ û nêrgiza mest e cinisrê le'l û reyhan têt
Reyahîn sosin û werdin le Þêx Elîyê xerîb ferd in
Weristê ehmer û zerdin herû sed car bi efxan têt
Ji efxanan nemayim têr du'a goyê te ez bê vir
Bebête þer du esleh dîr 'heta vî qasidî can tê
Bebîne rû þemalînê were hindavî balînê
Ji dest ahan û nalînê çe reng feryad ji esman têt
Be feryad û be hewar e ji dest ahan min ew kare
Me lazim bendeê jar e ji seyyidî çe ferman têt
Seyyidî heq nezer vêra di îqlîman ilim gêra
Qitara gewheran vêra ji nêv kana bedexþan têt .
1009 yýlýnda Þemdinan yakýnýndaki Herîr köyünde doðan Elî Herîrî, 1078′de ayný köyde öldü. Þiirlerinin hepsini Kürtçe’nin Kurmancî þivesiyle yazan þairin Soran bölgesindeki Herîrî köyünde doðduðunu söyleyen tarihçiler de vardýr. Ýlk kez Albert Socin 1887 yýlýnda yayýnladýðý bir derlemede Elî Herîrî’nin bir þiirine yer vermiþtir. Daha sonra M. B. Rudenko, 1972 yýlýnda yayýmlanan bir makalesinde þairin Saltýkov-Þedrin kütüphanesindeki Kürtçe elyazmalarý arasýnda bulduðu birkaç þiirine yer ayýrmýþtýr. Sadýk Bahaddin Ahmedi de 1980 yýlýnda Baðdat’ta yaymladýðý Hozan êt Kurdî adlý yapýtýnda Elî Herîrî’nin birkaç þiiri vardýr. Kürt medrese edebiyatýný kullandýðý hece ve kafiye düzeniyle etkileyen Herîrî’nin þiirlerinde, tasavvufî aþkla birlikte dünyevî aþkýn da iþlendiði gözleniyor
1 sayfadaki 1 sayfasý
Bu forumun müsaadesi var:
Bu forumdaki mesajlara cevap veremezsiniz
Paz Mart 24, 2013 9:02 am tarafýndan BAZUR FORUM
» PARDON
Paz Mart 24, 2013 8:39 am tarafýndan BAZUR FORUM
» BAZUR
Salý Þub. 22, 2011 11:21 pm tarafýndan BAZUR FORUM
» teskur yazisi )))))))))))
Cuma Aðus. 20, 2010 10:59 pm tarafýndan BAZUR FORUM
» toplu siteler
Çarþ. Aðus. 11, 2010 11:13 pm tarafýndan BAZUR FORUM
» Grup seyran ez nizanim
Perþ. Kas. 26, 2009 8:33 pm tarafýndan rustemizal
» Koma Dilan - Serisi 5 Albüm (Rapid)
Salý Ekim 27, 2009 8:43 pm tarafýndan BAZUR FORUM
» Koma Þirvan - Serisi 12 Albüm (Rapid)
Salý Ekim 27, 2009 8:22 pm tarafýndan BAZUR FORUM
» Koma Çiya - Serisi 7 Albüm (Rapid)
Salý Ekim 27, 2009 8:14 pm tarafýndan BAZUR FORUM
» Koma Kurdi (Direkt Indir+RS)
Paz Eyl. 20, 2009 10:46 pm tarafýndan BAZUR FORUM
» Kurdish music Jamshid
Ptsi Aðus. 17, 2009 10:44 pm tarafýndan BAZUR FORUM
» hasan serif
Ptsi Aðus. 17, 2009 10:43 pm tarafýndan BAZUR FORUM
» chopy xan konser
Ptsi Aðus. 17, 2009 10:39 pm tarafýndan BAZUR FORUM
» mrb arkadaþlar banada yer varmý aranýzda
Perþ. Haz. 18, 2009 2:49 pm tarafýndan zozan_helin
» arka pilan
Cuma Haz. 12, 2009 11:32 pm tarafýndan BAZUR FORUM
» Kürt Remzi - Limin Cano - Keko Vare [Rapid+Zshare]
Ptsi Haz. 08, 2009 4:24 pm tarafýndan BAZUR FORUM
» Koma Mizgin - Serisi 5 Albüm [Rapid]
Ptsi Haz. 08, 2009 4:21 pm tarafýndan BAZUR FORUM
» Murat Bektas - Serisi 11 Albüm [Rapid+Uploaded]
C.tesi Mayýs 16, 2009 3:22 pm tarafýndan BAZUR FORUM
» Koma Sirvan - Serisi 7 Albüm
C.tesi Mayýs 16, 2009 3:16 pm tarafýndan BAZUR FORUM
» Koma Zerdeste Kal - Serisi 3 Albüm
C.tesi Mayýs 16, 2009 2:43 pm tarafýndan BAZUR FORUM